Nietrzymanie moczu – rodzaje, przyczyny, metody leczenia

Czym jest nietrzymanie moczu?

Nietrzymanie moczu (inkontynencja) to mimowolne i niezależne od świadomej woli chorego oddawanie moczu, które może prowadzić do częściowego lub całkowitego opróżniania pęcherza moczowego. Dolegliwość może być związana z wysiłkiem, przepełnieniem pęcherza moczowego lub poczuciem nagłego parcia na pęcherz. 

Mocz jest produkowany przez nerki, z których spływa do znajdującego się w dole brzucha pęcherza moczowego. Za jego utrzymywanie przez większą część dnia odpowiedzialne są mięśnie dna miednicy, które otaczają cewkę moczową. Gdy pęcherz jest pełny, nasz mózg otrzymuje odpowiedni sygnał i przekazuje go do wspomnianych mięśni, czemu towarzyszy skurcz mięśnia wybieracza pęcherza. Jeżeli wystąpią nieprawidłowości na którymś z tych etapów, pojawiają się zaburzenia w prawidłowym oddawaniu moczu.

Jakie są rodzaje nietrzymania moczu?

Podstawowa klasyfikacja wyróżnia dwa rodzaje nietrzymania moczu.  Pierwszym z nich jest przejściowe nietrzymanie moczu, które może wystąpić epizodycznie u osób, które na przykład chorują na zapalenie pęcherza, przyjmują niektóre leki (moczopędne lub rozluźniające mięśnie), spożywają duże ilości alkoholu i kofeiny. Innym rodzajem jest przewlekłe nietrzymanie moczu, które trwa przez dłuższy czas i nie ustępuje samoistnie. 

Istnieją trzy rodzaje przewlekłego nietrzymania moczu:

• Wysiłkowe nietrzymanie moczu – występuje najczęściej i jest spowodowane osłabieniem mięśni dna miednicy. Mikcja następuje bezwiednie wtedy, gdy rośnie w nim ciśnienie, czyli np. podczas wysiłku fizycznego, w trakcie kaszlu, kichania lub nawet śmiechu.
• Nietrzymanie moczu z nagłym parciem – inaczej naglące nietrzymanie moczu powoduje nieprawidłowa i nadmierna aktywność mięśni pęcherza, zwykle gdy pęcherz kurczy się zbyt wcześnie i nagle. Objawom towarzyszy bardzo silna potrzeba natychmiastowego oddania moczu. Mogą wywołać ją różne sytuacje, jak np. zmiana pozycji ciała, dźwięki lejącej się wody, nawet stosunek płciowy. Niekontrolowane parcie na pęcherz może pojawić się również w nocy.
• Mieszane nietrzymanie moczu – które łączy powyższe dwa rodzaje, czyli wysiłkowe nietrzymanie moczu oraz nietrzymanie moczu z nagłym parciem. 
• Nietrzymanie moczu z przepełnienia pęcherza – spowodowane przeszkodą w odpływie moczu z pęcherza, który jest jednocześnie bardzo rozciągnięty, a mocz bezwiednie wycieka. Ten typ nietrzymania moczu często występuje u mężczyzn z powiększonym gruczołem krokowym, u których leczenie urologiczne nie zostało rozpoczęte w odpowiednim czasie. 

Jakie są przyczyny nietrzymania moczu?

Za najczęstszą przyczynę nietrzymania moczu uznaje się osłabienie mięśni dna miednicy, które odpowiadają m.in. za zaciskanie cewki moczowej i kontrolowanie oddawania moczu. Choć problem może wystąpić w każdym wieku i płci, statystycznie częściej dotyczy on kobiet oraz osób w wieku starszym i podeszłym (po 80. roku życia). U kobiet schorzenie może powstać na przykład w wyniku ciąży i porodu (zwłaszcza przy dużej masie urodzeniowej dziecka lub po porodach zabiegowych). Z kolei nietrzymanie moczu u mężczyzn zwykle związane jest z dolegliwościami ze strony gruczołu krokowego, na przykład przerost prostaty, który powoduje ucisk cewki moczowej.

Do innych czynników ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu zaliczamy:

• otyłość,
• menopauza,
• przewlekłe zaparcia,
• przebyte operacje ginekologiczne,
• choroby gruczołu krokowego (u mężczyzn),
• leczenie chirurgiczne prostaty (u mężczyzn),
• palenie tytoniu.

Nietrzymanie moczu może również wystąpić w przebiegu takich chorób, jak cukrzyca, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, guzy mózgu i rdzenia kręgowego. Objawy nietrzymania moczu występują także u dzieci i młodzieży, i mogą powodować je choroby układu moczowego (wady moczowodów, pęcherza, cewki moczowej) lub układu nerwowego (przepukliny oponowo-rdzeniowe, urazy, mózgowe porażenie dziecięce). Jednak do najczęstszych przyczyn mimowolnego oddawania moczu u dzieci należą przede wszystkim zmniejszona pojemność pęcherza moczowego lub infekcje dróg moczowych. 

Nietrzymanie moczu – diagnostyka

Dolegliwość urologiczna, jaką jest nietrzymanie moczu leczy urolog lub ginekolog, mający doświadczenie w leczeniu chorób uroginekologicznych. Podczas przeprowadzania diagnostyki nietrzymania moczu bardzo ważnym elementem wizyty jest wywiad zdrowotny, na podstawie którego specjalista określa ilość oddawanego moczu, częstotliwość mikcji, objawy towarzyszące oraz poznaje historię przebytych operacji chirurgicznych pacjenta (o ile te wystąpiły). Pomocne są również takie badania diagnostyczne jak: posiew moczu, podstawowe badania krwi (morfologia, glukoza, elektrolity, CRP). Niekiedy wykonuje się również badanie USG jamy brzusznej lub badanie urodynamiczne.

Badanie urodynamiczne jest szczególnie przydatne w przypadku nietrzymania moczu, ponieważ pozwala ocenić czynność pęcherza i cewki moczowej oraz określić ewentualne nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu. Ma na celu sprawdzenie ciśnienia w pęcherzu w fazie gromadzenia moczu oraz zmierzenie wartości ciśnień w czasie mikcji. Przeprowadza się je po opróżnieniu pęcherza moczowego – za pomocą cewników oraz elektrod powierzchniowych dokonuje się Pomiaru ilości moczu i szybkości jego przepływu oraz ciśnień występujących w drogach moczowych. Dlatego najpierw za pomocą cienkiego cewnika pęcherz moczowy zostaje napełniony solą fizjologiczną, a następnie pacjent zostaje poproszony o oddanie moczu do urządzenia zwanego uroflowmetrem.

W Centrum Lekarskim ALFA w Pracowni Urodynamiki w Skoczowie wykonujemy badanie urodynamiczne w kierunku diagnostyki pacjentów zgłaszających problemy z opróżnianiem pęcherza, parciami naglącymi lub nietrzymaniem moczu.

Leczenie nietrzymania moczu

Leczenie nietrzymania moczu zależy od zdiagnozowanej przyczyny dolegliwości, stopnia nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia Pacjenta. W pierwszej kolejności warto wyeliminować odwracalne przyczyny choroby - jak zapalenie dróg moczowych, sprawdzić stale przyjmowane leki oraz nawyki toaletowe Pacjenta. Możemy także zmienić dotychczasowy styl życia w szczególności, jeśli zmagamy się z problemem otyłości, spożywamy duże ilości alkoholu lub kofeiny. W przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet, skuteczne mogą być ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy (mięśnie Kegla).

Leczenie farmakologiczne wprowadza się, w przypadku objawów nadaktywności pęcherza moczowego, gdy metody zapobiegawcze nie działają. Wtedy specjalista urologii zleca przyjmowanie takich leków, jak np. Oksybutynia, solifenacyna, tolterodyna czy mirabegron. Inną metodą leczenia problemu jest także wykonanie operacji chirurgicznej. Jednak tylko w przypadku, gdy trening pęcherza i leki nie działają, a wyciek moczu towarzyszy pacjentowi w każdej czynności i nie ustępuje. Objawy pęcherza nadaktywnego mogą zostać zmniejszone przez podanie kwasu hialuronowego podśluzówkowo do pęcherza moczowego.
Leczenie operacyjne wysiłkowego nietrzymania moczu sposobami małoinwazyjnymi polega na wszczepieniu pod cewkę moczową specjalnej taśmy, która obrasta tkankami i podtrzymuje cewkę moczową zapobiegając wyciekowi moczu. Inną formą leczenia jest ostrzyknięcie cewki moczowej kwasem hialuronowym celem zwiększenia oporu podpęcherzowego.